QUẺ BÓI "CHIM BÁO BÃO"

Đầu năm, lại đến một mùa bói toán và trước khi đi vào chủ đề, xin kể một câu chuyện.

Năm 2009, mình được đón tiếp anh Phúc (gần chùa gọi bụt bằng anh), lúc đó còn là Bộ trưởng, sang thăm Ai Cập. Anh em ngồi cũng lâu, mình đánh liều hỏi: trước đây anh học trường nào? Anh đáp, trường Kinh tế quốc dân. Mình nhận ngay: em và bà xã em đều học trường này. Anh học hơi muộn nên chỉ hơn mình 11 khóa và hơn bà xã mình 20 khóa. Anh Phúc cười vui vẻ, đúng như một đồng nghiệp nhận xét, anh được cái “sởi lởi Trời cho”.

Hóa ra anh cũng đá bóng ở nhà 5 và nhà 6 như tụi em, đến trường cả ngày chỉ mong đến lúc ra sân. Hồi đó mọi người học hành rất nghiêm túc chứ không như sau này. Bà xã mình tự nhận thích viết tiếng Anh hơn tiếng Việt bởi vì hồi đi học toàn đi chép nên không tự tin khi viết tiếng Việt. Còn tụi mình dù tiểu luận, đề án, luận văn đều hoàn toàn tự viết, nên được rèn luyện kỹ năng viết khá kỹ. Kiến thức ngày xưa quá ư là lạc hậu, đến nỗi trường dậy kinh tế vĩ mô là chính nhưng lại không dùng chữ kinh tế vĩ mô. Tuy vậy, Kinh tế học của Mác cũng khá đầy đủ các lý thuyết kinh tế cơ bản vì Mác “hệ thống hóa” các học thuyết cổ điển thành ra học thuyết của ông, chỉ có một sáng tạo là khái niệm giá trị thạng dư. “Giá trị thạng dư” vẫn còn là một lý thuyết quan trọng đến tận bây giờ. Từ hồi tụi mình trở lên thời anh Phúc, trường Kinh tế quốc dân tuyển sinh các khóa dài hạn rất ít, mọi người học hành đàng hoàng.

Thế giới ngày nay thiên biến vạn hóa, đòi hỏi khả năng nhận định (judgement) rất cao của những người lãnh đạo quốc gia. Mình hy vọng những kiến thức kinh tế vĩ mô mà anh Phúc đã có là một cơ sở để anh đưa ra những phán đoán chính xác.

Nhà báo Nguyễn Xuân Nghĩa gọi Donald Trump là “Chim báo bão”. Xưa kia thời phong kiến, vua chúa cai trị xã hội bằng chiếu chỉ, tức sắc lệnh. Đến nay, phương pháp phổ biến nhất trong việc quản trị xã hội và nền kinh tế là các công cụ về thuế và tài chính. Dường như Trump đang ưa sử dụng truyền thông như một biện pháp chính. Ông là người đã từng kiếm khoảng 300 triệu đô Mỹ bằng các show truyền hình, điều không phải ai cũng làm được nên phải nói là quá ư lão luyện trong nghệ thuật lèo lái dư luận và tạo sóng, nhất là nay lại có thêm một công sắc bén nữa là mạng xã hội.

Nói là một chuyện, Trump sẽ xuống tay ra sao ? Người ta tìm lại những cuốn sách đã viết của Trump để xem bản chất con người ông. Một trong những luận điểm quan trọng được tìm thấy là đề cao giá trị Mỹ, một điểm xuất phát của chủ nghĩa bảo hộ.

Nếu như Brexit (nước Anh ra khỏi EU) mới là manh nha thì với việc thắng cử của Trump, chủ nghĩa bảo hộ đã trở thành xu hướng thực tế. Sau cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2008-2009, các nước có nền kinh tế thiên về xuất khẩu như Trung Quốc, Hàn, Nhật, ASEAN và Đức đều tìm cách phá giá đồng tiền để duy trì kim ngạch xuất khẩu cũng như mức sản xuất. Điều này dẫn đến một hệ lụy tất yếu là thị trường các nước nhập khẩu bị bão hòa và buộc phải có chính sách hạn chế nhập khẩu, đó là sự bảo hộ. Đây có lẽ cũng là lý do mà lần đầu tiên một Chủ tịch của Trung Quốc đã phải đích thân đến dự Diễn đàn kinh tế Davos đang diễn ra nhằm kêu gọi tự do mậu dịch.

Xu hướng bảo hộ là một trong những lý do mà Ngân hàng thế giới mới đây đã hạ giảm dự báo tỷ lệ tăng trưởng kinh tế toàn cầu 2017 xuống mức rất thấp, chỉ 2.9%, bất chấp những dự báo về giá dầu lửa có thể tiếp tục đi xuống trong trung hạn. Nhiên liệu là một yếu tố thiết yếu trong việc xác định giá thành hàng hóa dịch vụ. Trump không chỉ mang toàn tin vui đến nước Nga (hứa hẹn bỏ cấm vận) mà chủ trương “thoáng” về vấn đề môi trường sẽ cho phép gia tăng sản xuất dầu phiến đá ở Mỹ, làm mất giá dầu lửa, và đó là điều Nga không muốn.

Trước khi có “chim báo bão” thì một xu hướng đã xuất hiện là dòng tiền (cash flow) đang chảy về nước Mỹ bằng cả “chính ngạch” là các nhà đầu tư và “tiểu ngạch” qua các gia đình giàu có của Trung Quốc và các nước nghèo chuyển tiền ra bên ngoài. Với việc bắt đầu chu kỳ tăng lãi suất của FED thì dòng tiền này lại càng có thêm cơ sở để gia tăng. Nguồn vốn dồi dào nhưng lãi suất cao hơn, đặt ra bài toán cho chính phủ mới của Mỹ là phải giảm thuế ra sao cho hợp lý để chấn hưng nền kinh tế.

Trong nền kinh tế Việt Nam, nợ công năm sau cao hơn năm trước, nhưng điều này đã có …con cháu lo. Cái ảnh hưởng ngay bây giờ là cash flow đang có nguy cơ sụt giảm, nhất là về FDI và ODA, sẽ làm mất tính thanh khoản. Nhưng thôi sắp sang năm mới, mình không muốn nói đến chuyện không vui.