Tổng thống Châu Phi vừa bị phiến quân bắn chết là ai?

Đó là Idriss Deby, 68 tuổi, tổng thống Chad, cũng là tổng thống cầm quyền lâu năm nhất của Châu Phi với gần 31 năm. Vào đúng ngày công bố kết quả tái cử, thay vì làm lễ nhận chức, Deby đi thị sát địa phương, ông trúng đạn của phiến quân, được đưa vào bệnh viện và chết sau đó hai ngày, nhằm ngày 20/4/2021.

Chad (viết kiểu Pháp là Tchad) là một nước nghèo nàn, lạc hậu, diện tích lớn (1.3 triệu km2) nhưng dân số không đông, chỉ có 16 triệu người. Phần lớn diện tích là sa mạc ở phía Bắc và phía đông, rừng ở phía Nam, người dân sống tập trung ở phía Tây. Thủ đô N’Djamena nằm sát biên giới với nước láng giềng phía Tây Nam là Cameroon.

Người Chad theo Hồi giáo đông hơn Thiên chúa giáo một chút. Sắc tộc và ngôn ngữ đa dạng, người Sara đông nhất cũng chỉ chiếm 26% dân số. Tỉ lệ mù chữ của nước này vào loại cao nhất thế giới và châu Phi, chiếm đến 2/3 dân số. Lương thực chính của người Chad là kê, trong khi kinh tế chủ yếu dựa vào nguồn dầu lửa ít ỏi và sản xuất nông nghiệp.

Chad được Pháp trao trả độc lập vào năm 1960, nhưng cũng từ đó là những cuộc nội chiến liên miên. Tổng thống đầu tiên Tombalbaye bị giết chết bởi quân phiến loạn vào năm 1979. Năm 1982, Habre dẹp loạn “sứ quân” để trở thành tổng thống nhưng rồi cũng bị chính Deby phế truất và bị kết án tù chung thân cho đến nay.

Sau một thời gian tu nghiệp ở Pháp, Deby về nước vào năm 1979, đúng vào lúc Chad đang lâm vào một cuộc nội chiến với nhiều phe phái. Ông đầu quân cho Habre, rất may Habre giành phần thắng trong cuộc tranh chấp. Dần dần Deby trở thành tổng tư lệnh quân đội, rồi cố vấn quân sự của tổng thống.

Năm 1990, Hebre tố cáo Deby, Bộ trưởng Nội vụ Itno và Tổng tư lệnh Djamous âm mưu tạo phản. Deby đã kịp chạy thoát sang Lybia còn Itno và Djamous bị bắt và tử hình. Từ nước ngoài, Deby lãnh đạo một cuộc binh biến chống Habre và đã thành công.

Mặc dù cầm quyền trong một thời gian dài nhưng cuộc sống của Deby không yên ổn, ông đã thoát chết nhiều lần bởi các cuộc mưu sát và tấn công của quân phiến loạn. Ông cho sửa đổi Hiến pháp, xóa bỏ giới hạn hai nhiệm kỳ để làm tổng thống mãi mãi cho đến khi bị bắn chết.

Là người Hồi giáo, Deby trải qua nhiều cuộc hôn nhân, đệ nhất phu nhân cuối cùng là một hoa khôi sinh năm 1980, bằng tuổi con trai lớn Brahim. Cậu trai Brahim được coi là “Thái tử” một thời, nổi tiếng ngông cuồng từng dám tát cả Bộ trưởng. Bị phế truất, cậu sang Pháp quậy và bị giết chết trong một vụ xô xát ở ngoại ô Paris vào năm 2007.

Với cái chết của Idriss Deby, quyền lực của Chad hiện nay tạm thời nằm trong tay của Hội đồng chuyển tiếp quân sự do Mahamat Deby, 37 tuổi, con trai thứ của Idriss đứng đầu. Một cuộc bầu cử tổng thống sẽ diễn ra trong vòng 18 tháng tới.

Tang lễ cho Idriss Deby sẽ diễn ra vào ngày mai 23/4.