Người “lạm dụng tồi tệ nhất” sẽ phải làm gì

Chỉ mấy giờ trước khi lên máy bay đi dự Hội nghị Cường quốc kinh tế G20 ở Osaka, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chiếu cố nhắc đến Việt Nam khi trả lời phỏng vấn. Ông nói, Việt Nam là kẻ “lạm dụng tồi tệ nhất” (the single worst abuser) vì đã xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu với hầu hết các nước, trong đó có Mỹ.

Thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ chỉ có xấp xỉ 40 tỉ USD năm 2018 (số liệu của Mỹ), trong khi con số này của Trung Quốc xấp xỉ 600 tỉ USD. Trump là người nói năng bộc trực, nhưng không phải không có suy nghĩ.

Trong quan hệ giữa hai loài hoa (Hoa Kỳ và Trung Hoa), không phải chỉ có một bên hưởng lợi mà chắc chắc phải cả hai bên. Nhớ lại thuở ban đầu, khi Đặng Tiểu Bình thăm Mỹ vào cuối năm 1978, đánh dấu thời kỳ hai nước làm bạn với nhau, kinh tế Mỹ cũng đang trong cơn khủng hoảng.

Năm 1973, Tổng thống Mỹ khi đó là Nixon đã buộc phải tuyên bố bãi bỏ chế độ “bản vị vàng” với Mỹ kim. Vào lúc nền kinh tế vẫn còn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu, chính sách này đã giúp hàng hóa Mỹ cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế. Cũng trong thập niên 70, cuộc khủng hoảng giá dầu lửa cũng đã từng làm nền kinh tế Mỹ điêu đứng.

Chưa hết, vào cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009 xuất phát từ lĩnh vực ngân hàng và bất động sản, nếu không có sự vững vàng và đóng góp thiết thực của kinh tế Trung Quốc thì kinh tế tài chính thế giới nói chung, với nước Mỹ nói riêng, không dễ gì gượng lại ngoạn mục như vậy được. Rõ ràng, sự hợp tác với Trung Quốc là hai bên cùng có lợi chứ không hẳn Trung Quốc lợi dụng Mỹ.

Vì thế, cho dù Trung Quốc xuất siêu kỷ lục vào Mỹ thì họ vẫn chưa đoạt danh hiệu “tồi tệ nhất” được. Vậy mà, trong gần một năm qua, Mỹ đã liên tiếp ra đòn “xử lý” với những đợt áp thuế, kể cả những biện pháp cấm đoán đối với Tập đoàn viễn thông Hoa Vi của nước này.

Một điều đáng chú ý, trong gần ba năm, kể từ khi trúng cử tổng thống, ông Trump luôn giành những lời lẽ tốt đẹp để nói về Việt Nam, mặc dù Việt Nam chưa hề có những “công lao” như Trung Quốc. Có thể dự đoán, sẽ có lúc Trump “cà khịa” nhưng không ngờ nó đến sớm như vậy.

Cách đây ba hôm, ngày 23/6, Bộ trưởng Thông tin và truyền thông (gọi tắt là 4T), cựu thiếu tướng Nguyễn Mạnh Hùng đã lên tiếng nhắm vào các công ty Mỹ như Google và Facebook rằng: “Việt Nam sẽ sử dụng các biện pháp pháp lý, kinh tế, kỹ thuật để yêu cầu các doanh nghiệp xuyên biên giới tuân thủ pháp luật Việt Nam”!

Binh pháp Tôn tử có câu: “biết mình biết ta, trăm trận cũng đều không thua”. Trong hai mươi năm qua, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ luôn chiếm khoảng ¼ tổng trị giá và đó là một nguồn lợi và ưu ái trong mơ đối với bất kỳ nước nào. Điều cấp bách hiện nay là phải làm gì để tránh việc Mỹ áp dụng những rào cản và hạn chế đối với hàng hóa Việt Nam.

Cơ cấu chính phủ Việt Nam hiện nay không có một cơ quan điều khiển vĩ mô về kinh tế đối ngoại. Theo nguyên lý, Bộ Công Thương phụ trách về ngoại thương nhưng cho dù có nhiều ban bệ thì trong bộ cũng không có một bộ phận hay cá nhân chuyên trách về lĩnh vực này.

Ở Mỹ, Đại diện Thương mại là cơ quan chịu trách nhiệm về “thương mại” theo nghĩa rộng, trong đó người đứng đầu cơ quan có hàm Bộ trưởng. Tại Úc, đó là Austrade, cơ quan trực thuộc chính phủ và có phạm vi bao quát không chỉ mậu dịch hàng hóa mà còn là đầu tư, du lịch, giáo dục, sở hữu trí tuệ...

Một điều mà những người hoạch định chính sách cần chú ý là, gian lận thương mại là điều hết sức nghiêm trọng và cũng là cách Trung Quốc né tránh thuế Mỹ. Đơn cử, Mỹ chỉ áp thuế 25% đối với thép Trung Quốc, nhưng nếu nó “tái xuất” sang Việt Nam thì mức thuế sẽ gấp 10 lần.

Vừa rồi, ông chủ của Asanzo đã “chơi chữ” khi giải thích về hiện tượng hàng Tầu đội lốt Việt Nam khi nói rằng đó không phải “make dzê in Vietnam” mà là “xuất xứ Việt Nam” đã làm mọi người phì cười. Tuy nhiên, hành vi của Asanzo chủ yếu để lừa khách hàng nội địa, chứ nếu đây là hàng xuất khẩu thì thì vấn đề sẽ phức tạp hơn nhiều.

Thực tế cho thấy, rất khó có thể tự nguyện rũ bỏ mối lợi đang được hưởng trong nhiều năm qua. Khi nếu có xảy ra “mệnh hệ” gì thì rất có thể, lỗi sẽ thuộc về “các ban ngành”.

Nghị trình của cuộc gặp G20 năm nay, như ý kiến của Thủ tướng nước chủ nhà Nhật Bản là Abe, sẽ là lúc rà soát lại các cơ chế thương mại thế giới. Chắc chắn, sẽ không còn có chuyện hàng hóa xuất khẩu ồ ạt từ nước này sang nước khác mà không cần đến cán cân và công bằng thương mại.

Thương mại thế giới đang có những thay đổi căn bản.