Sáp nhập và tinh gọn kiểu Úc

 

Theo “dự kiến” sau khi sáp nhập và tinh gọn, Việt Nam có 34 tỉnh thành, khoảng 2500 xã. Dân số Việt gấp 4 lần Úc, kỳ lạ thay, số tỉnh thành đó gấp bốn lần con số 8 đơn vị hành chính tiểu bang và vùng lãnh thổ trực thuộc Liên bang, số xã cũng gấp khoảng bốn lần số chính quyền địa phương (council) của Úc. Mình sẽ “chém” xem liệu Úc và Việt có đề huề hay không sau.

Sống ở Úc, điều có thể khiến bạn say mê là những chuyến đi về các vùng nông thôn xa xôi, nơi bạn sẽ không bao giờ biết nó thuộc “cao xồ” nào, cũng chẳng thiết trời đất gì nữa.

Bạn có thể cảm nhận cuộc đời như là mơ bởi không gian yên tĩnh, bầu khí quyển trong vắt, nhất là vào ngày chủ nhật, khi mà tất cả đều đóng cửa, không xe cộ và bóng người ngoại trừ quán cà phê ven đường. Quán nhỏ trở nên chật hẹp vì là nơi tụ tập của liền anh liền chị từ khắp các ngôi nhà trong thảo nguyên.

Đó là mấy phụ nữ trẻ quê mùa chất phác, đôi mắt nai hiền như ma xơ, môi mọng và má ửng hồng. Nhưng khi bắt chuyện, bạn sẽ không hiểu các ẻm nói gì bởi chất giọng lè nhè, méo mó, không giống như tiếng Anh đã quốc tế hóa ở trung tâm Sydney.

Mình không quan tâm đơn vị chính thức là gì, nhưng lại nhớ nhiều cái tên suburb, thậm chí còn thuộc cả việc thị trấn được thành lập từ thời gian nào, cũng như các câu chuyện lịch sử và văn hóa lý thú.

Với suy nghĩ như thế, mình cho rằng tên gọi “lớn” như tỉnh hay xã sau khi sáp nhập không có gì quan trọng, nó chỉ mang tính hành chính và pháp lý. Còn những địa danh nhỏ hơn, như thôn làng , các điểm dân cư mà tên gọi đã đã ăn sâu vào văn thơ, vào tiềm thức và tâm hồn thì thế nào vẫn còn được truyền tụng mãi trong dân gian, không bao giờ mất.

Giảm đầu mối sẽ dẫn tới giảm người, cái đích cuối cùng, không chỉ để tiết kiệm chi phí trả lương mà còn giúp cho sự vận hành bộ máy hiệu quả hơn. Cá nhân mình đã từng làm việc trong chính phủ CS nên biết nhiều chuyện bé bằng cái móng tay mà họp lên họp xuống. Đông người quá, nếu không họp thì làm sao giết được thời gian!

Càng nhiều người thì càng quan liêu, nhũng nhiễu. Thử tưởng tưởng các doanh nghiệp sẽ sung sướng biết bao nếu không mất phong bì phong bao bôi trơn cho các tầng lớp cán bộ quan chức, thì sẽ giảm được chi phí đầu vào, giảm giá thành và tăng cường năng lực cạnh tranh . Một tỉ lệ lớn các doanh nghiệp đã phải “kết thúc hoạt động” vì không chịu nổi “đòi quà”.

Mới đây Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh giải tán Bộ Giáo dục. Nhưng không phải nước Mỹ “mất dạy” như Ca sĩ Ái Vân đã hiểu lầm. Đơn giản vì đã có Bộ Giáo dục ở các tiểu bang thì không nên trùng lặp ở cấp liên bang nữa.

Riêng Úc lại có Bộ Giáo dục ở cả cấp liên bang và cấp tiểu bang, theo đó ở tiểu bang làm mảng giáo dục phổ thông còn liên bang phụ trách đại học và cao đẳng. Úc có hơn một triệu sinh viên quốc tế, chiếm hơn một nửa tổng số sinh viên đại học và cao đẳng, mang lại nguồn lợi đáng kể cho nền kinh tế và không lo kinh phí để nuôi thêm một bộ máy ở cấp liên bang.

Theo mình hiểu, bộ giáo dục liên bang rất gọn nhẹ, biên chế vài chục người như là cơ quan giúp việc cho bộ trưởng, ông Jason Clare, người lấy vợ Việt. Bộ máy nhỏ nhưng vẫn điều hành một ngân sách lớn hơn cả ngân sách dành cho bộ quốc phòng vì các trường ĐH của Úc đều là các trường công.

Tại Úc, cơ quan có quyền lực rất lớn là ATO, người Việt quen gọi là sở thuế. Một văn bản nợ của sở thuế, gọi là nợ commonwealt có thể dẫn đến việc cấm xuất cảnh. ATO không có cấp tiểu bang và cấp địa phương, chỉ có ở cấp liên bang. Người đứng đầu ATO không phải bộ trưởng nên phải chịu dưới quyền của một bộ trưởng nào đó, chính là Tổng trưởng ngân khố (treasurer).

Để tránh trùng lặp và giảm biên chế, nguyên tắc là mỗi chức năng hành pháp chỉ tồn tại ở một cấp. Ví dụ chức năng cấp phép xây dựng, điều tiết giao thông, an toàn thực phẩm chỉ có ở cấp địa phương (council) mà không có ở cấp tiểu bang hay liên bang.

Cảnh sát chỉ có ở cấp tiểu bang mà cấp liên bang và địa phương không có. Cảnh sát liên bang Úc là tên gọi trên danh nghĩa, thực tế chỉ chịu trách nhiệm tại thủ đô Canbera, chứ không hoạt động tại các tiểu bang.

Không phải council vào cũng có cơ quan cảnh sát, ngược lại nơi đông dân như Canterbury Bankstown lại có đến bốn station. Tất nhiên các đồn cảnh sát này không chịu sự lãnh đạo của các council mà trực thuộc bộ tư lệnh cảnh sát tiểu bang.

Các cơ quan như quân đội, ngoại giao, tình báo, hải quan, di trú...chỉ có ở cấp liên bang. Việc tinh giản biên chế diễn ra thường xuyên. Một tiêu chí thành tích của các thủ tướng hay thủ hiến là trong nhiệm kỳ ông bà đã đuổi cổ được bao nhiêu người?

Ổn định không có nghĩa là giữ được việc làm trong hai chục hay ba chục năm mà ở khả năng kiếm được việc làm khác với thu nhập tương đương sau khi bị đuổi việc. Người dễ dàng có việc, nhảy việc đó chính là những tài năng được xã hội thừa nhận, rất xứng đáng hưởng một cuộc sống bình yên.

Chính quyền Úc nổi tiếng là trong sạch, cực kỳ hiếm những chuyện tham nhũng, nguyên nhân là vì họ có bộ máy hết sức gọn nhẹ.